Приоритетите на новата Програмска рамка на ФАО за Северна Македонија за периодот 2021–2025 година се во согласност со приоритетите на Владата, Националната стратегија за земјоделство и рурален развој 2021–2027 и Рамката за соработка за одржлив развој меѓу Северна Македонија и Обединетите нации 2021-2025, во насока на трансформирање на системот за храна и усогласување на земјоделството и руралната економија со стандардите на Европската унија и Целите за одржлив развој. Договорот го потпишаа Mинистерoт за земјоделство, шумарство и водостопанство на Северна Македонија, Љупчо Николовски и заменик регионалниот претставник на ФАО за Европа и Централна Азија, Набил Ганги,  во рамки на нивната денешна средба со генералниот директор на ФАО, Кју Донгју. „Оваа рамка е продолжување на долгогодишното партнерство меѓу ФАО и Северна Македонија и нашите заеднички напори за унапредување на развојот на земјоделството, зајакнување на малите земјоделци и семејните земјоделски стопанства и инвестирање во одржлива иднина и сигурност на храната за македонскиот народ“, изјави Набил Ганги, заменик регионален претставник на ФАО. “Подготвени сме да ги продолжиме активностите и одличната соработка со ФАО преку која министерството, Владата и граѓаните на нашата држава директно на терен го гледаат бенефитот. Ќе го спомнам само успехот кој го направивме со тековните проекти за консолидација на земјоделското земјиште во рамките на Националната Програма за консолидација, со кои направивме историско придвижување во подобрување на структурата на земјоделското земјиште, што крајно придонесе за намалување на трошоците и зголемување на приходите на земјоделците. Соработката со ФАО е богата, течат многу заеднички проекти кои се од огромен интерес за државата“  истакна министерот Николовски. Земјоделството е еден од клучните економски сектори и значаен работодавач во руралните средини, со 12 отсто од бруто домашниот производ и околу 22 отсто од вкупната вработеност. Сепак, бројни предизвици влијаат на развојот на секторот, меѓу кои расцепканоста на земјоделското земјиште, ограничен пристап до инфраструктура, земја, вода, енергија, знаење и финансиски услуги, слаби вредносни синџири и ранливост на климатските промени. Имајќи го ова предвид, ФАО е подготвена да ја поддржи Северна Македонија во две главни области -  градење на посилна рурална економија во согласност со стандардите на ЕУ, со фокус на малите земјоделски стопанства и жените фармери; и унапредување на климатската акција, природните ресурси и управувањето со ризиците од катастрофи. Поконкретно, ФАО ќе ја поддржи Владата на Северна Македонија во развој на ефективни политики и овозможување инвестиции за рурална трансформација, подобрување на структурата на земјоделското земјиште и мобилноста на пазарот на земјиште, модернизирање на производството, зајакнување на вредносните синџири и овозможување на климатски паметно, отпорно земјоделство.   Ќе продолжи поддршката на Министерството за земјоделство, шумарство и водостопанство во спроведување на тековните проекти за консолидација на земјоделското земјиште во рамките на Националната Програма за консолидација на земјиштето и нејзино понатамошно проширување на национално ниво, како и спроведување на други инструменти за пазарот на земјиште. Преку споделување на знаење и јакнење на капацитети, ФАО ќе му помогне на МЗШВ и на другите релевантни партнери во развој на политики и мерки за подобрени советодавни, ветеринарни и фитосанитарни услуги, како и во напорите за усогласување на управувањето со здравјето на животните, безбедноста и квалитетот на храната со стандардите на Европската инија, во насока на задоволување на домашните потреби, како и соочување со предизвиците во глобалните прехранбени синџири. Во рамки на вториот приоритет на програмата, ФАО ќе ги поддржи напорите на земјата за климатска акција. Ова вклучува одржливо управување со природните ресурси (земјиште, вода, шуми и биодиверзитет), градење климатска отпорност на земјоделското производство и намалување на ризиците од катастрофи во земјоделството. Зајакнувањето на климатската отпорност на малите земјоделци на многу начини – вклучително и поефикасна употреба на земјоделски репроматеријали, висококвалитетни податоци за донесување одлуки, климатски- паметно земјоделство и проширување на системите за наводнување – ќе бидат меѓу клучните области на поддршка. „Постигнувањето на овие резултати е можно со силна посветеност на Владата и поддршка од развојните партнери, како и со придонесот на ФАО преку нејзината Програма за техничка соработка. Техничката помош на ФАО игра важна улога преку адресирање на предизвици во клучни области каде недостасува техничка експертиза на национално ниво, но и како каталитички инструмент за одржливо влијание и привлекување на нови инвестиции во насока на постигнување на Целите за одржлив развој дефинирани во Програмската рамка’’, вели Горан Ставриќ, програмски директор на ФАО (Програма за техничка соработка). Северна Македонија се потпира на глобалното искуство и знаењето на ФАО како акредитиран субјект за на Зелениот климатски фонд (Green Climate Fund), Фондот за адаптација (Adaptation Fund) и Глобалниот еколошки фонд (GEF) за пристап до климатски финансии во насока на остварување на националните приоритети за адаптација и ублажување на климатските промени, и исполнување на меѓународните климатски обврски на државата.   Линкови: In rural North Macedonia, FAO helps improve sustainable and resilient development Enhancing rice production in North Macedonia through land consolidation Young Macedonian artist wins World Food Day poster contest honoring food heroes Land consolidation is the missing link for farmers in North Macedonia North Macedonia receives continued support for “greening”

Претставници на семејството на Обединетите нации (ОН), здравствени работници и претставници од голем број национални партнери вклучени во програмата разговараа за научените лекции од заедничката програма, имплементрана од три агенции на ОН, УНФПА, УНИЦЕФ и СЗО, во координација со Канцеларијата на постојаниот координатор на ОН, а финансирано од Фондот на ОН за одговор и закрепнување од КОВИД-19. Учесниците на настанот дискутираа и за како да се допре до лицата што можеби не се покриени со здравствени услуги, како да се подобри превентивната заштита во оддалечени региони и места, како да се зајакне имунизацијата, да се користи дигитализација за да се подобри пристапот до здравствени услуги. „Оваа програма е воспоставена како брз и иновативен одговор на растечките потреби предизвикани од КОВИД-19 и среќни сме што сме меѓу мал број на земји во светот ние што добија финансии од Фондот на ОН за одговор и закрепнување од КОВИД-19,” рече Патриција ДиЏовани, Привремен вршител на должноста Постојан координатор на Обединетите нации во Северна Македонија. „Програмата овозможи бесплатни, живото-спасувачки услуги за луѓето, особено за жените и девојчињата што живеат во потешко достапни регионии, а за кои овие услуги можеби се прекинати поради КОВИД-19. Таа треба да служи како пример за многу идни активности и инвестиции во здравствениот сектор, не само за заштита на човечките животи, туку и за зголемување на квалитетот на живот и за подобра иднина на сите луѓе во земјата.” „Безбедни и иновативни здравствени услуги во време на КОВИД-19 во Северна Македонија” е заедничка програма што помогна владата да воспостави основни здравствени услуги во контекст на КОВИД-19 преку надградба на веќе направените, значајни инвестиции во националниот систем за здравствена и социјална заштита, за заштита од ширење на заразни болести и за обезбедување на соодветен одговор на разни кризни состојби. Програмата понуди неколку иновативни здравствени услуги, како на пример мобилните гинеколошки клиники што посетија потешко достапни региони и места, регистарот за е-имунизација чија цел е да се подобри собирањето на податоци и пресметката на покриеност со вакцини, подигнување на свеста за важноста од имунизација со особен фокус на лицата што се двоумат за вакцинација, како и подигнување на свеста кај жени и девојчиња за сексуално и репродуктивно здравје и за родово-базирано насилство. Овие подобрени услуги таргетираат конкретно утврден дефицит предизвикан од КОВИД-19 и овозможуваат ефикасно собирање на податоци за имунизација, потребни за креирање на здравствените политики, истовремено придонесувајќи за поголе професионална поддршка и поддршка од јавноста за вакцинацијата. Програмата таргетира ранливи категории на жени, адолесцентни девојчиња и деца, особено тие што живеат во оддалечени региони во земјата, што би имале корист од здравствени услуги поврзани со сексуалното и репродуктивно здравје, имунизација и психо-социјална поддршка. Имплементацијата на програмата започна во јануари 2021, а завршува сега, на крајот на март 2022, со вкупен буџет од $850,000. Програмата е заеднички спроведена од три агенции на Обединетите нации, во соработка со клучни национални партнери, вклучително и Министерствата за здравство, и за труд и социјална политика, директоратот за e-Здравство, Здружението на гинеколози и обстетричари, Комитетот за безбедно мајчинство и новороденчиња, Македонското здравствено здружение, Македонското здружение на сестри и акушерки, Универзитетската клиника за Психијатрија и граѓански организации. Оваа заедничка програма е овозможена благодарение на придонесите кон Фондот за одговор и закрепнување на ОН за COVID-19 од Владите на Норвешка, Холандија, Швајцарија, Данска, Шведска, Кореја, Финска, Австрија, Обединетото Кралство, Шпанија, Нов Зеланд, САД, Исланд, Хрватска, Португалија, Тајланд, Словачка, Романија, Камбоџа, Кипар и Филипини. Повеќе инфо на: https://northmacedonia.un.org/en/170196-safe-and-innovative-health-services-times-covid-19      

Синџирот на снабдување и логистичките прекини кај украинското и руското производство на жито и маслодајни семиња и ограничувањата на рускиот извоз ќе имаат значителни последици по сигурноста на храната. Ова е особено значајно за педесетина земји кои зависат од Русија и Украина за 30% или повеќе од нивната понуда на пченица. Многу од нив се најмалку развиени земји или земји со ниски приходи и со дефицит на храна во Северна Африка, Азија и Блискиот Исток. Многу европски и централноазиски земји се потпираат на Русија за над 50% од снабдувањето со ѓубрива, а недостигот таму може да продолжи до следната година. Цените на храната, кои веќе се во пораст од втората половина на 2020 година, достигнаа историски максимум во февруари 2022 година поради високата побарувачка, влезните и транспортните трошоци и прекините на пристаништата. Глобалните цени на пченицата и јачменот, на пример, се зголемија за 31% во текот на 2021 година. Цените на маслото од репка и сончогледовото масло се зголемија за повеќе од 60%. Високата побарувачка и нестабилните цени на природниот гас, исто така, ги зголемија трошоците за ѓубрива. На пример, цената на уреата, клучното азотно ѓубриво, се зголеми повеќе од трипати во изминатите 12 месеци.

Интензитетот и времетраењето на конфликтот остануваат неизвесни. Веројатните нарушувања на земјоделските активности на овие два главни извозници на основни производи би можеле сериозно да ја ескалираат несигурноста на храната на глобално ниво, кога меѓународните цени на храната и инпутите се веќе високи и нестабилни. Конфликтот, исто така, може да го ограничи земјоделското производство и куповната моќ во Украина, што ќе доведе до зголемена несигурност на храната на локално ниво.
Идентификувани основни фактори на ризик

Житните култури ќе бидат подготвени за жетва во јуни. Дали земјоделците во Украина ќе можат да ги ожнеат и да ги достават на пазарот не е јасно. Масовното раселување на населението го намали бројот на земјоделски работници. Пристапот до земјоделските полиња би бил отежнат. Исто така, би било ограничено одгледувањето добиток и живина и производството на овошје и зеленчук.

Украинските пристаништа на Црното Море се затворени. Дури и ако инфраструктурата за внатрешен транспорт остане недопрена, превозот на жито по железница би бил невозможен поради недостаток на оперативен железнички систем. Бродовите сè уште можат да транзитираат низ турскиот теснец, критичен трговски центар низ кој поминуваат големо количество пратки на пченица и пченка. Зголемените премии за осигурување за регионот на Црното Море би ги влошиле и онака високите трошоци за превозот, со што се зголемуваат трошоците за увоз на храна. Сè уште е нејасно дали капацитетите за складирање и преработка ќе останат недопрени и со персонал.

Руските пристаништа на Црното Море засега се отворени, а на краток рок не се очекува поголемо нарушување на земјоделското производство. Сепак, финансиските санкции против Русија предизвикаа значителна амортизација која, доколку продолжи, може да ја поткопа продуктивноста и растот и на крајот дополнително да ги зголеми трошоците на земјоделско производство. Русија е главен играч на глобалниот енергетски пазар, со 18% од светскиот извоз на јаглен, 11% од нафтата и 10% од гасот. Земјоделството бара енергија преку употреба на гориво, гас, електрична енергија, како и ѓубрива, пестициди и лубриканти. Производството на состојки и добиточна храна исто така бара енергија. Тековниот конфликт предизвика пораст на цените на енергијата, со негативни последици врз земјоделскиот сектор.

Пченицата е основна храна за над 35% од светското население, а сегашниот конфликт може да резултира со ненадејно и нагло намалување на извозот на пченица и од Русија и од Украина. Сè уште не е јасно дали другите извозници ќе можат да ја пополнат оваа празнина. Залихите на пченица веќе се при крај во Канада, а извозот од САД, Аргентина и други земји најверојатно ќе биде ограничен бидејќи владата ќе се обиде да ја осигури домашна понуда. Земјите зависни од увозот на пченица веројатно ќе ги зголемат нивоата, додавајќи дополнителен притисок врз глобалните резерви. Египет, Турција, Бангладеш и Иран се најголемите светски увозници на пченица, кои купуваат повеќе од 60% од својата пченица од Русија и Украина, а сите имаат исклучителен увоз. Либан, Тунис, Јемен, Либија и Пакистан, исто така, во голема мера се потпираат на двете земји за нивното снабдување со пченица. Глобалната трговија со пченка најверојатно ќе се намали поради очекувањата дека загубата од извозот од Украина нема да биде пополнета од други извозници и поради високите цени.

Извозните изгледи за сончогледово масло и други алтернативни масла исто така остануваат неизвесни. Големите увозници на сончогледово масло, вклучувајќи ги Индија, Европската унија, Кина, Иран и Турција, мора да најдат други добавувачи или други растителни масла, кои би можеле да имаат ефект врз маслата од палма, соја и семе од репка, на пример.   Препорачани политики Да се одржи глобалната трговија со храна и ѓубрива отворена. Треба да се направат сите напори за да се заштитат производствените и трговските активности потребни за задоволување на домашните и глобалните барања. Синџирите на снабдување треба да продолжат да се движат, што значи заштита на расположливите култури, добитокот, инфраструктурата за преработка на храна и сите логистички системи. Да се најдат нови и подиверзифицирани добавувачи на храна. Земјите зависни од увоз на храна од Русија и Украина треба да бараат алтернативни добавувачи за да го апсорбираат шокот. Тие, исто така, треба да се потпрат на постоечките резерви на храна и да го диверзифицираат своето домашно производство за да обезбедат пристап на луѓето до здрава исхрана. Да се поддржат ранливите групи, вклучително и внатрешно раселените лица. Владите мора да ги прошират програмите за социјална заштита за да ги заштитат ранливите луѓе. Во Украина, меѓународните организации мора да се вклучат за да помогнат помошта да стигне до луѓето на кои им е потребна. Низ целиот свет, многу повеќе луѓе би биле втурнати во сиромаштија и глад поради конфликтот, и оттука неопходно е да се обезбедат навремени и добро насочени програми за социјална заштита. Да се избегнуваат ад хок политики. Пред да донесат какви било мерки за обезбедување на снабдувањето со храна, владите мора да ги разгледаат нивните потенцијални ефекти на меѓународните пазари. Намалувањата на увозните тарифи или употребата на извозни ограничувања би можеле да помогнат да се решат предизвиците за сигурноста на храната во поединечна земја на краток рок, но тие ќе ги зголемат цените на глобалните пазари. Да се зајакне пазарната транспарентност и дијалог. Повеќе транспарентност и информации за условите на глобалниот пазар може да им помогнат на владите и инвеститорите да донесат информирани одлуки во услови кога пазарите на земјоделски стоки се нестабилни. Иницијативите како што е Земјоделскиот пазарен информативен систем (AMIS) на Г-20 ја зголемуваат таквата транспарентност преку обезбедување на објективни и навремени проценки на пазарот.

  Претставници на националните институции за човекови права, лица со попреченост и организација на лица со попреченост, граѓански организации од Западниот Балкан и претставници од институции и организации од Европските земји учествуваа на вчерашната регионална коференција организирана од Народнот правобранител и Обединетите нации во Северна Македонија. Учесниците на конференцијата “Зајакнување на националните институции за човекови права како независни механизми за следење на имплементацијата на Конвенцијата на Обединетите нации за правата на лицата со попреченост” имаа одлична можност за размена на искуства, добри практики, предизвици, можности и иницијативи во однос на постоечките рамки за следење на Конвенцијата. “Општествата нема да ги достигнат Целите за одржлив развој без целосна вклученост на сите луѓе, вклучително и лицата со попреченост. Признавањето на нивните права и обезбедувањето нивна вклученост ќе придонесе за подобра иднина за сите. Напредок е постигнат во земјите од регионот, но уште многу треба да се направи за да се забрза вкчученоста на лицата со попреченост во одржливиот развој,” рече Росана Дуџак, Постојан координатор на Обединетите нации во Северна Македонија. “Само преку дијалог и заедничка работа на сите – влади, меѓународни и регионални организации, граѓански организации и приватниот сектор, можеме да ги исполниме стандардите од Конвенцијата за права на лицата со попреченост, како и обврските кон Агендата 2030.” Целта на оваа конференција е да поттикне конструктивен, отворен дијалог насочен кон акции за забрзување на одржливиот развој на Западниот Балкан, со правична и целосна вклученост, водени од меѓународните стандарди за човекови права и ветувањето од Агенда 2030 – Никој да не заостане. “Има уште многу пат и многу предизвици на него, пред да може да зборуваме за целосна интеграција на лицата сои попреченост, согласно Конвенцијата, која е важна алатка што може да ни помогне во остварување на оваа цел.  Во таа смисла, верувам дека оваа конференција ќе отвори многу дискусии и иницијативи како да се достигне посакуваниот развој,” рече Народниот правобранител, Насер Зибери. Фокусирајќи се на зајакнување на улогата и на соработката на институциите за човекови права во регионот, конференцијата цели кон инспирирање понатамошни активности од овие тела, организациите на лицата со попреченост и други државни и недржавни тела од регионот. Покрај за поголема соработка, учесниците на конференцијата се согласија дека лекциите од дискусиите на конференцијата и разменетите добри практики ќе бидат вклучени во нивната работа во иднина, како и дека ќе продолжат да поддржуваат вклученост на независно следење на исполнувањето на човековите права низ регионот.