Да го направиме невидливото видливо преку иницијативи за дигитална писменост во Северна Македонија

Родовата нееднаквост не секогаш e лесно да се илустрира или презентира на начин што ќе ги допре, погоди или мобилизира луѓето. За невидливото да се направи видливо, 50 млади луѓе, претставници на граѓански организации на жени, претставници на владини институции, медиуми, експерти за податоци и активисти од цела Северна Македонија учествуваа на обука за родови податоци што во партнерство со невладината организација „Школа за податоци“ беше организирана и одржана во Измир – Турција во септември 2023 година.

По запознавањето со процесите на анализа, толкување, визуелизација и соопштување на податоците, и со континуирана поддршка од своите ментори, учесниците ги покажаа своите заеднички креативни способности преку работа во тимови и подготвија интересни и иновативни сценарија и приказни со родови податоци со акцент на родовата еднаквост и правата на жените. Истите беа презентирани на натпревар на кој четири видеа и два инфографици беа избрани за професионална мултимедијална продукција и дисеминација во текот на 2024 година, врз основа на нивната релевантност за родовите прашања, деталноста на анализата и визуелното влијание. Денес овие извонредни производи - прикажани подолу - помагаат да се вклучат родовите перспективи во националните рамки за ревизија, да се покренат кампањи предводени од млади и да се поттикнат иницијативи на граѓанското општество за општествените норми, работата за грижа и родово базираното насилство - и стигнуваат до илјадници луѓе и мотивираат за акција низ целата земја. 

Тим „Податочно рударење“: Чекорејќи по неизвесниот пат до правдата во Северна Македонија

Како одговор на ова, тимот за податочно рударење, составен од претставници на Државниот завод за ревизија (ДЗР) и активисти на граѓанското општество, спроведе анализа на родови податоци и изработи инфографик на кој е прикажана суровата реалност на семејното насилство и пристапот до правдата во Северна Македонија. 

Според Благој Ангеловски и Надица Доневски од ДЗР, обуката поттикна промена на начинот на размислување.

„Порано ги сметав податоците за чисто техничка алатка - сега гледам како, кога ќе се презентираат јасно и визуелно, можат да поттикнат вклучување на јавноста и институционални промени“, вели Ангеловски. „Почнавме да дискутираме за тоа како да ги разгледуваме наодите од ревизијата не само од правна или финансиска перспектива, туку и во поглед на тоа како политиките различно влијаат врз жените и мажите. Тоа е голема промена за нас.“

Доневски додава: „Стекнав поголеми знаења за тоа како родовите податоци можат да се користат не само за анализа, туку и за застапување. Обуката ми помогна да научам нови начини за визуелно презентирање на сложени податоци и нивно соопштување на начин на кој ќе бидат достапни за пошироката публика.“

По неговото објавување на веб-страниците на ДЗР и UN Women и на социјалните медиуми, инфографикот покрена значителен интерес и беше виден од над 8.100 луѓе. Покрај тоа, беше директно доставен до повеќе од 1.200 засегнати страни и преземен од над 15 медиуми.

Како резултат на долгорочно партнерство со UN Women во Северна Македонија и регионалната програма за Европа и Централна Азија „Жените се бројат“ (Women Count), ДЗР започна со формализирање на употребата на родово разделени податоци во процесот на ревизија. Денес, Доневски и Ангеловски не само што го вклучуваат родот во јавните ревизии, туку помагаат и во воспоставувањето на поинклузивна и порамноправна култура за ревизија.

По обуката, ДЗР во своите ревизии редовно користи родово разделени податоци, како и процес на раскажување приказни преку податоци како моќни алатки за поттикнување на поголемо вклучување на јавноста и ефективно застапување за родово одговорни јавни институции. ДЗР досега има спроведено две ревизии во областа на родовата еднаквост - за владините мерки за родова еднаквост и за јакнење на положбата на жените од руралните средини на пазарот на трудот - а во тек е уште една ревизија на услугите за родово базирано насилство. Покрај тоа, ДЗР изработи внатрешни упатства за вклучување на родот во ревизорските практики, така што тоа стана стандарден пристап. 

Тим „7 дена“: Како грижата за децата ги држи жените во Северна Македонија надвор од работната сила? 

Овие статистики се истакнати во инфографик што го изработи тимот на активисти на граѓанското општество и истражувачи „7 дена“. Инфографикот, што го видоа над 8 000 луѓе, става акцент врз влијанието на одговорностите за грижа за децата врз учеството на жените во работната сила и нуди решенија засновани на податоци, што може да се искористат за застапување за вложувања во градинки, прераспределба на грижата и реконфигурирање на работата.

За Светлана Папачек, заменичка претседателка на локалната граѓанска организација „Организација на жени Битола“, оваа обука претставува пресвртница. Вештините што ги стекнала за анализа и визуелизација на податоци сега ја обликуваат нејзината секојдневна работа - од подготовка на проекти и вклучување на лица на позиции на кои се донесуваат одлуки до поддршка на мобилизацијата на средства за нејзината организација. 

По обуката, таа спроведе иницијатива за справување со менструалната сиромаштија кај средношколките во партнерство со друга организација. Користејќи податоци за пристап до менструални производи, нејзиниот тим започна проект за справување со менструалната сиромаштија преку подигање на свеста и зголемување на пристапот до потребни производи. Во рамките на овој проект беа поставени диспензери за менструални производи во средното медицинско училиште во Битолa - град со голем број ученици од ранливи заедници.

Во поглед на плановите за иднина, Папачек и нејзиниот тим сега работат на подготовка на формален предлог до општината за да се обезбеди редовно снабдување со менструални производи во сите средни училишта - или субвенции за учениците во социјален ризик. „Обуката не само што нè научи како да работиме со податоци“, вели таа, „туку и нѝ покажа како да ги користиме за да поттикнеме вистински, трајни промени.“

Тим „Интерсекционални феминистки“: #FlipThePage: Што учат девојчињата и момчињата во училиштата во Северна Македонија?

„Жените треба да се грижат за домот и децата.“

„Мажите треба да заработуваат повеќе од жените.“

„Жените треба да ги слушаат мажите.“

Ова се само неколку од пораките што ги кажаа над 1 000 жени кои учествуваа во анкета во 2020 година, а што ги одразуваат родовите норми со кои се соочиле во текот на формалното образование.

Како одговор, „Интерсекционалните феминистки“ - тим од застапници за родови прашања и новинари - за време на обуката спроведе анализа на овие и други податоци и ја започна кампањата #FlipThePage („Да ја свртиме страницата“) за да ги оспори традиционалните родови улоги и стереотипи што се пренесуваат преку образовниот систем во Северна Македонија. Преку серија анимирани видеа, кампањата откри како традиционалните наративи за грижата за децата, домашните улоги и јавниот живот и понатаму ги обликуваат аспирациите и животниот избор на девојките и жените. Видеата беа прегледани од околу 1 600 луѓе на социјалните медиуми, што помогна да се истакне итната потреба од родово одговорни образовни системи.

Инспирирана од видеата на кампањата #FlipThePage, членката на тимот Сара Миленковска и нејзините колеги – сега дел од Мрежата Стела – ја започнаа кампањата  „Биди чудо од девојка!” за да ги охрабрат девојките да веруваат во себе и да ги побијат родовите стереотипи.

„Со користење на родова статистика и вештини за раскажување приказни преку податоци, подготвивме разни активности и средства за кампањата, како билборди, уметнички изложби, конкурс за стрипови, театарски претстави и инфографици“, вели Миленковска. 

Кампањата имаше за цел да промовира програми за менторство за околу 16 000 млади девојки во сите 108 средни училишта во Северна Македонија.

„Воодушевени сме што како резултат на кампањата, Министерството за образование нѝ даде пристап до училиштата за нашата програма за менторство“, додава таа. „Оваа иницијатива ќе поттикне личен раст, јакнење и академски успех кај младите жени и девојки, а воедно ќе ја подигне свеста за родовите стереотипи и нееднаквостите со кои се соочуваат на својот академски и професионален пат.“

Колешката од тимот, Марта Таневска, новинарка и писателка, исто така пронајде нова насока за работа по обуката. По нејзиното учество во подготовката на кампањата со анимирани видеа #FlipthePage, за Платформата за истражувачко новинарство и анализи (ПИНА), локална граѓанска организација и медиум, таа напиша сторија збогатена со податоци за тоа како стереотипите влијаат врз изборот на кариера на жените, како и истражувачка сторија за жени кои добиваат отказ од работа пред да заминат на породилно отсуство, што предизвика значаен интерес кај јавноста.

Таа истакна како менторството од кампот за обука во 2024 година ѝ помогнало долгорочно да ги зголеми своите вештини за комуникација и застапување: „Менторите ми помогнаа да ги преточам големите идеи во нешто што навистина може да се направи - без разлика дали станува збор за статија или за кампања“.

Тим „Водопад“: Графикони на промени: Како родовите податоци го обликуваат истражувањето и академското образование 

И покрај зголемувањето на учеството на жените на пазарот на трудот, јазот во вработеноста меѓу мажите и жените остана непроменет во текот на изминатата деценија. Стапката на вработеност на жените на возраст од 20 до 64 години е за 18% пониска од стапката на мажите. Седум од 10 неактивни лица на возраст од 15 до 64 години се жени, а половина од нив се надвор од работната сила поради домашни обврски - причина што не е наведена од ниту еден маж.

Истражувачите и активистите на граѓанското општество од тимот „Водопад“ ги истакнаа овие наоди при анализата на јазот во вработеноста меѓу мажите и жените во Северна Македонија. Иако нивниот производ на податоци не беше избран во фазата на презентација, добиените сознанија - како и вештините и знаењето стекнати на обуката - подоцна беа успешно искористени во академската средина и послужија за збогатување на истражувањата и наставните програми со посилни родови податоци и анализи. 

Како асистент на Универзитетот „Американ колеџ“ во Скопје, Стефан Таневски почна да користи родови податоци и визуелизации во своите предавања и истражувања во областа на статистиката, како и во објавите на својот блог. Во една од неговите последни коавторски студии за политики се истражува како структурните и културните бариери и родовите стереотипи влијаат врз учеството на жените во работната сила во Северна Македонија. Клучните наоди од студијата беа презентирани на јавна дискусија со организации од граѓанското општество, новинари и застапници за родови прашања за да се премости јазот помеѓу истражувањето и политичкиот дијалог, а со крајна цел да се унапредат родово сензитивните реформи на пазарот на трудот во земјата.

„Обуката беше од клучно значење за зголемување на моите познавања за родово разделените податоци и пошироките импликации од родовата нееднаквост на пазарот на трудот“, истакна тој. „Обуката ми овозможи да се стекнам со практични вештини за анализа и презентација на податоци, што директно ги применив... Направив визуелизации што помогнаа да се прикаже скриениот товар на неплатената работа и да се подигне свеста за ова прашање“, вели Таневски. 

Неговото истражување доби на популарност откако беше презентирано на јавна дискусија организирана од еден водечки тинк-тенк. По настанот, неколку новинари се заинтересираа за приказната и објавија статии што поттикнаа јавен дијалог за неплатената домашна работа и нејзините економски импликации.

Покрај тоа, тој ги прифати новите алатки за визуелизација на податоци што ги научи на обуката, како што е Datawrapper, што сега го користи за креирање привлечни визуелни елементи како за наставата, така и за неговиот блог, The Econ Digest („Економски преглед“), на кој што објави статија за учеството на жените во работната сила. 

„Во двата основни додипломски модули што ги предавам - Статистика и Вовед во финансии - постојано ја нагласувам хетерогеноста базирана на родот во анализата на податоци, како на пример со илустрирањето на родовиот јаз во финансиската писменост“, вели Таневски. 

Сите финални производи од обуката беа дистрибуирани преку познати платформи на локални медиуми, мрежи на граѓанското општество и академски мрежи, како и активно промовирани на социјалните медиуми, при што допреа до најмалку 41 300 луѓе.

Обуката за родови податоци беше организирана во соработка со невладината организација „Школа за податоци“ во рамките на проектот „Инструмент за родова еднаквост“ на Канцеларијата на UN Women во Северна Македонија, што е финансиран од Шведска, и регионалната програма за Европа и Централна Азија „Жените се бројат“.

Ставовите изразени во изработените производи се ставови на авторот/авторите и не мора да ги претставуваат ставовите на UN Women, Обединетите нации или која било од нејзините придружни организации.