Plani i përbashkët i punës për vitin 2023

Plani i përbashkët i punës për vitin 2023 u zhvillua në një kontekst sfidues politik dhe ekonomik që mbingarkoi kapacitetet institucionale dhe kërcënoi seriozisht standardin e jetesës së njerëzve, veçanërisht grupeve më të rrezikuara.

Kriza globale e energjisë dhe rritja e çmimeve të ushqimit minuan rimëkëmbjen ekonomike deri në fund të vitit 2021, e cila u intensifikua me zhvillimet në Ukrainë. Ndikimi është kryesisht indirekt, që rrjedh nga mbështetja e fortë në importet e energjisë dhe ushqimit dhe ekspozimi i fortë tregtar në tregjet e BE-së. Njerëzit, por edhe bizneset dhe veçanërisht NVM-të janë goditur fuqishëm nga inflacioni dhe kriza e energjisë që minoi tashmë konkurrencën e ulët të ekonomisë. Tregu i punës u rrit në vitin 2021, megjithatë papunësia e të rinjve mbetet një problem. Financimi i deficitit buxhetor dhe shpenzimeve sociale është gjithnjë e më i vështirë, duke pasur parasysh rezervat (baferët) e shteruar financiar dhe përkeqësimin e tregjeve të kapitalit. Kapitali njerëzor mbetet ndër sfidat kryesore në ekonomi, me rënie të qëndrueshme të popullsisë të konfirmuar nga Regjistrimi i vitit 2021 për shkak të uljes së fertilitetit dhe largimit të madh jashtë vendit. Pavarësisht reformave të vazhdueshme në arsim, rezultatet e të mësuarit mbeten në nivel të ulët dhe jo në përputhje të mjaftueshme me aftësitë (e ardhshme) të tregut. Ndërkohë që numri i rasteve me Kovid-19 ka rënë, sistemi shëndetësor vijon të ketë vështirësi për shkak të mungesës së burimeve dhe stafit mjekësor. Reforma sociale dhe lufta kundër informalitetit ende nuk ka dhënë rezultate, ndërsa të drejtat e fëmijëve dhe veçanërisht ato me aftësi të kufizuara janë përmirësuar.

Fokusi në ndryshimet klimatike, mjedisin jetësor dhe burimet natyrore është zvogëluar me përkeqësimin e ndotjes së ajrit për shkak të krizës energjetike. Fokusi mbizotërues në krizë, prokurimi publik i dështuar në investimet e mëdha mjedisore (p.sh. OTUZ Shkup, Hidrocentrali Çebren Shkup, transporti publik i gjelbër në Shkup) dhe mbështetja më e madhe në lëndët djegëse fosile për shkak të rritjes së çmimeve të energjisë rezultuan në më pak progres në çështjet e mjedisit jetësor. Nga ana pozitive, çmimet e rritura të energjisë po nxisin stimujt për tranzicionin e gjelbër, duke i bërë investimet e energjisë së ripërtërishme më tërheqëse. Sa i përket gjendjes së tre liqeneve të mëdha, sfidat vazhdojnë, me situatën në Prespë dhe Liqenin e Dojranit që veçanërisht është shqetësuese dhe përkeqësuese. Investime të rëndësishme në menaxhimin e ujërave të zeza dhe mbeturinave të ngurta, menaxhimin e burimeve natyrore, si dhe fokus më të madh në riciklimin janë të nevojshme.

Propozimi i ashtuquajtur “francez”, i pranuar nga Qeveria dhe Parlamenti, ndihmoi në tejkalimin e vetos bullgare në Kornizën e negociatave të BE-së me Maqedoninë e Veriut. Procesi i shqyrtimit të nivelit të transponimit të acquis të BE-së u nis në korrik të vitit 2022, megjithatë negociatat me BE-në do të hapen zyrtarisht vetëm pasi vendi të përfshijë pakicën bullgare në preambullën e Kushtetutës. Ndërkohë, sfidat dhe vonesat brenda procesit të anëtarësimit në BE kanë ulur mbështetjen popullore për integrimin në BE dhe kanë thelluar polarizimin politik të shoqërisë. Përfshirja dhe pjesëmarrja e palëve të interesuara dhe shoqërisë në përgjithësi në hartimin e politikave është përmirësuar, megjithatë kapaciteti i zbatimit, barazia dhe besimi i publikut në institucione vazhdoi të tkurrej. Korrupsioni dhe mungesa e llogaridhënies mbetet problemi kryesor i shoqërisë. Qeveria vazhdoi të angazhohej me mekanizmat e OKB-së dhe Evropës për të drejtat e njeriut, megjithatë, integrimi dhe ndjekja e rekomandimeve të tyre mbetet sfiduese.

Konsultimet për të formuluar një Strategji kombëtare për zhvillim për periudhë njëzetvjeçare vazhduan dhe u nisën disa reforma të rëndësishme siç është reforma e re buxhetore, si dhe politikat që synojnë grupet e rrezikuara si gratë, të rinjtë, personat me aftësi të kufizuara dhe romët. Kriza shumëdimensionale përkeqësoi mjedisin tashmë të vështirë operativ për pushtetet lokale. Lëvizjet e përziera migruese vazhduan përtej kufijve për shkak të pozicionit gjeostrategjik të vendit në nën-rrugën e Ballkanit Perëndimor dhe vendi priti 22,000 refugjatë të ardhur nga Ukraina. Kanë mbetur vetëm 5,900 persona, të cilët kanë vështirësi në qasjen në arsim, punë dhe të ardhura. Pashtetësia ende nuk është adresuar. Ekziston një hapësirë për zhvillim digjital, pasi vendi është nën mesataren evropiane në një kornizë rregullatore më të gjerë.

Përforcimi i kapaciteteve të menaxhimit dhe zbatimit të të dhënave, rritja e luftës efektive kundër korrupsionit dhe informaliteteve dhe hartimi i masave anti-krizë që synojnë fuqimisht nevojat e më të rrezikuarve në kontekstin e financimit të pakët do të jenë kritike për vendin në periudhën në vijim. Përkundër sfidave aktuale, vendi duhet gjithashtu të mbajë angazhimin për investime strategjike në kapitalin njerëzor, sigurinë ushqimore, ndryshimet klimatike, mjedisin jetësor dhe rezistencën ndaj fatkeqësive.